Το Παγκράτι είναι συνοικία του ανατολικού τμήματος του Δήμου Αθηναίων που εκτείνεται ανατολικά της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας σε μικρή απόσταση από το ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Η συνοικία άρχισε να αναπτύσσεται στα πλαίσια του σχεδίου πόλεως όπως αυτό επεκτάθηκε στις 8 Ιανουαρίου του 1886 σε μια περιοχή 931 στρεμμάτων από τον ποταμό Ιλισσό μέχρι τις οδούς Φιλολάου και Δικαιάρχου στα ανατολικά και νότια και την παλαιά Σκοποβολή και τα στρατόπεδα της εφορίας υλικού πολέμου στα βόρεια.
Το Παγκράτι γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κατά το μεσοπόλεμο, με τη γενικότερη πρόοδο της αστικοποίησης και την απότομη επέκταση της πρωτεύουσας ως απόρροια της έλευσης των προσφύγων το 1922, με κέντρο την οδό Ευτυχίδου όπου σύχναζαν οι κάτοικοί του και άλλοι Αθηναίοι αλλά και την οδό Υμηττού, όπου σύχναζαν κυρίως κάτοικοι των πέριξ προσφυγικών συνοικιών του Βύρωνα και της Καισαριανής. Παράλληλα, η περιοχή αναδείχθηκε σε κέντρο των νοτιοανατολικών περιοχών της Αθήνας, το οποίο κάλυπτε τις ανάγκες των κατοίκων των γύρω περιοχών για αγορές, διασκέδαση αλλά και υπηρεσίες. Αυτός είναι ένας λόγος που πολλοί ακόμα και σήμερα λαθεμένα θεωρούν το Παγκράτι ξεχωριστό δήμο από την πόλη της Αθήνας.
Η μεταπολεμική ανάπτυξη την περίοδο 1950-1970 συγχρόνως με άλλες μεγάλες και πυκνοδομημένες συνοικίες της Αθήνας άλλαξε το χαρακτήρα της γειτονιάς σε κατεξοχήν αστικό, συγκεντρώνοντας ανώτερα και μεσαία κοινωνικά στρώματα. Η φυγή των Αθηναίων στα προάστια οδήγησε το Παγκράτι σε σχετική παρακμή τη δεκαετία του 2000, τάση ωστόσο που φαίνεται να έχει ανατραπεί παρά την οικονομική κρίση καθώς η γειτονιά κατάφερε να κρατήσει τον αστικό χαρακτήρα της και να προσελκύσει εκ νέου την προτίμηση των Αθηναίων για κύρια κατοικία.
Στην ουσία, το Παγκράτι χτίστηκε κατά κύριο λόγο με το σύστημα της αντιπαροχής. Η Αθήνα γενικότερα είχε μια συγκεκριμένη τυπολογία πολυκατοικίας μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ’80. Πανομοιότυποι όροφοι, με ένα μικρό μπαλκόνι να διασχίζει οριζοντίως διαφορετικά διαμερίσματα και δύο με τρία ρετιρέ που υποχωρούσαν σε σχέση με το βασικό όγκο δημιουργώντας πριονωτές τομές.
Σε αυτήν εδώ την πυκνοκατοικημένη περιοχή, σε ένα οικόπεδο στενόμακρο, με πρόσωπο σε δύο κάθετους δρόμους της Φιλολάου, το αρχιτεκτονικό γραφείο Klab δημιούργησε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κτίρια-πολυκατοικίες του Παγκρατίου, το περίφημο Urban Cubes. Οι ίδιοι οι δημιουργοί αναφέρουν στην ιστοσελίδα τους:
«Η περιοχή που κτίστηκε το κτίριο είναι εκτός του κέντρου της συνοικίας με αποτέλεσμα να σώζονται πολλές τριώροφες κατασκευές συνήθως κατοικία μίας ή δύο οικογενειών. Η ασυνέχεια στα ύψη που οφείλεται και στην αλλαγή των διατάξεων του ΓΟΚ δημιουργούν ένα μωσαικό τυπολογιών και κατασκευών στην περιοχή με κύρια χρήση την κατοικία. Μας ενδιέφερε να αναζητήσουμε μια νέα τυπολογία που θα παρέπεμπε στις νέες αξίες και το νέο βιοτικό επίπεδο. Θέα, ιδιωτικότητα, διαμερίσματα σύμφωνα με τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του κάθε χρήστη. Καθώς δεν γνωρίζαμε τους τελικούς χρήστες επιλέξαμε να έχουμε μια ποικιλία στις κατόψεις η οποία να διαφαίνεται και στις όψεις. Τα κουτιά φαινομενικά τυχαία εξυπηρετούν την κάτοψη και την όψη ώστε μια λιτή πολυπλοκότητα και ένα γλυπτικό αποτέλεσμα να συνδιαλέγεται με την πόλη με ένα νέο τρόπο.
Στη δυτική πλευρά του οπικοπέδου, προς τη Φιλολάου, η μεσοτοιχεία γίνεται η κύρια όψη της πόλης καθώς η ιδιοκτησία πάνω στον κεντρικό δρόμο είναι ισόγεια ενώ η πολυκατοικία είναι οκταόροφη. Η δωρικότητα του εμφανούς σκυροδέματος συνυπάρχει με το καμπύλο κλιμακοστάσιο που χωρίζει την μεσοτοιχεία στα δύο. Μικρά ανοίγματα που δίνουν φως στα διαμερίσματα από υαλότουβλο εντάσσονται σε ένα περίτεχνο σχέδιο από σκοτίες. Η μεσοτοιχία έτσι παύει να είναι τυφλή, αλλά είναι σχεδιασμένη να υπάρχει και λειτουργεί συνεκτικά καθώς η μορφή της έχει βασιστεί στις αθέατες πίσω όψεις των πολυκατοικιών του ’60 και του ’70.
Η κάτοψη της πολυκατοικίας είναι σχήματος Π με τον ακάλυπτο να την χωρίζει σε δύο μέρη ώστε να μπορούν να βγούν 14 διαμερίσματα με φως και αερισμό. Στους δύο δρόμους Αρρύβου και Ολυμπιάδους οι όψεις δημιοργούν 2 κάθετους πύργους. Η πολυκατοικία έχει τραβηχτεί από τα όρια της ρυμοτομικής γραμμής για να ξεφύγει από την πριονωτή τομή που προκύπτει από την εφαρμογή του ιδεατού στερεού. Το αίθριο στη μέση της οικοδομής λειτουργεί στο να δίνει φωτισμό και αερισμό στα εσωτερικά δωμάτια ενώ οι κινήσεις γίνονται στο λαιμό του κτιρίου. Το κτίριο έχει πυλωτή για να μπορεί να λειτουργήσει σαν χώρος στάθμευσης αλλά κυρίως για να δημιουργήσει την οπτική συνέχεια των δύο δρόμων που έχει πρόσωπο η πολυκατοικία.
Τα διαμερίσματα παρουσιάζουν πολυπλοκότητα τόσο ως προς τις κατόψεις τους όσο και ως προς τις τομές τους. 6 διαμερίσματα εκτείνονται σε 2 ορόφους ενώ τα 2 τελευταία στον 8ο χρησιμοποιούν με στέγαστρα το δώμα».
Urban Cubes
Παγκράτι Αθήνα, 1050 m2
Εργοδότης: Archipili A.T.E.
Αρχιτέκτων: KLab architecture- Konstantinos Labrinopoulos
Design team: Konstantinos Labrinopoulos, Enrique Ramirez, Kostis Anagnostakis
Φωτογράφος: B. Louizidis
